In een Regionale Energiestrategie moeten honderden belanghebbenden gezamenlijk komen tot ingrijpende keuzes voor de opwekking van duurzame elektriciteit, de warmtetransitie en nieuwe infrastructuur. In de regio Arnhem Nijmegen staat procesregisseur Nicole Olland met een team van 15 collega’s aan de lat.
Creativiteit bevorderen
“Wij zijn dit project begonnen met creativiteit. Er is wet en regelgeving in Nederland. Als je die puur zou volgen dan kan je maar heel erg weinig. In de beginfase hebben we gezegd: we doen even net alsof wet en regelgeving niet bestaat; er zijn geen beperkingen. Wat zijn dan oplossingsrichtingen en hoe kunnen we die slim met elkaar combineren? Aan het eind van dat creatieve proces doen we een feitelijke check; we laten bijvoorbeeld landschapsarchitecten de ‘denkbouwstenen’ over windenergie concretiseren en alles doorrekenen in een onafhankelijk rekenmodel door de netbeheerder. Steeds als wij weer een stapje hebben gezet, rekenen zij het weer door. Zo worden de scenario’s steeds verder verfijnd.”
Sommigen komen binnen met het idee: ‘ik leg even mijn belang op tafel en dan ga ik weer naar huis’. Vaak willen mensen hun verhaal kwijt en een punt maken.
“Na creativiteit doen we de feitelijke check: kan dit? En dan weer terug naar creativiteit. Dat is voor de ene stakeholder overigens veel makkelijker dan voor de ander; het hangt sterk samen met de verwachtingen die mensen hebben. Sommigen komen binnen met het idee: ‘ik leg even mijn belang op tafel en dan ga ik weer naar huis’. Vaak willen mensen hun verhaal kwijt en een punt maken. Je moet daar ruimte voor geven en tegelijkertijd ook aangeven: we gaan op deze manier het proces doen.”
“Op grote bijeenkomsten met stakeholders hebben we bij de start gevraagd: “waar maak je je het meeste zorgen over?” Schrijf dat op. En vervolgens: “wat zou een oplossing kunnen zijn voor de grote zorgen die je hebt?”. De grap was dat bijna iedereen ook wel een oplossing heeft voor het probleem dat ze hebben. Dat is voor ons hele waardevolle informatie over hoe mensen tegen problemen aankijken en welke oplossingsrichtingen er spelen. Maar ook: er is gelijk wat van de lading van de bijeenkomst afgehaald en meer openheid gecreëerd voor creativiteit.”
Feiten in ontwikkeling
“Welke beschikbare alternatieven voor energie- en gaslevering hebben we nu? Daar is niet één antwoord op. Wat de energietransitie heel erg complex maakt, nog los van de grote hoeveelheid stakeholders, is dat over het ene alternatief veel meer informatie beschikbaar is dan over het andere alternatief. Er zijn zoveel innovaties die in een verschillende ontwikkelfase zitten; het is heel lastig voor partijen om zicht te krijgen op het hele plaatje. Een voorbeeld; de warmtevoorziening van woningen doen we met de gasketel en we moeten van het gas af. Hoe gaan we dan verwarmen? Gaan we dat met een warmtenet doen, of met geothermie, of met een warmtepomp of met zon en elektriciteit? Een hele waaier aan oplossingen dus. We hebben dus heel veel informatie nodig om een goed besluit te kunnen nemen terwijl die informatie nog in ontwikkeling is. Dat maakt het voor velen een ongrijpbaar proces. Je moet kunnen omgaan met die onzekerheden en dat is niet voor iedereen weggelegd. Kennisoverdracht door communicatie is essentieel; dat je mensen wel meeneemt over dat onzekere pad is heel erg belangrijk.”
Professionals... plus 800,000 inwoners
“In de energietransitie zitten er niet alleen maar professionele partijen aan tafel. Er wonen 800,000 mensen in deze regio. Niet iedereen kun je zomaar bereiken op de manier waarop je dat zou willen. Er zit ook veel technische kennis achter die je niet bij iedereen kan of moet overbrengen. Dat is dus een groot vraagstuk voor ons: op welke manier breng je welke informatie en op welk moment?”
Sommigen zullen teleurgesteld zijn omdat een bepaalde oplossing in hun gedachte het Ei van Columbus is. Het ingewikkelde van de energietransitie is: er is geen ei van Columbus maar wel heel veel eitjes van Columbus.”
“Als we straks naar de besluitvormingsfase gaan, gaat dit dilemma steeds scherper worden. Ik kan me voorstellen dat er dan partijen zijn die niet goed begrijpen waarom een bepaalde keuze wel of niet wordt gemaakt. Bijvoorbeeld waarom er wel of geen gebruik gemaakt gaat worden van geothermie. Die zullen teleurgesteld zijn omdat een bepaalde oplossing in hun gedachte het Ei van Columbus is. Het ingewikkelde van de energietransitie is: er is geen ei van Columbus maar wel heel veel eitjes van Columbus.”
Onafhankelijke Derde Partijen
“Het is aan ons de taak om die eitjes van Columbus bij elkaar te krijgen maar we maken wel gebruik van derde partijen. We gaan bijvoorbeeld kijken waar windmolens in de regio komen; dat doen we aan de hand van sessies met stakeholders die heel breed zijn uitgenodigd en om dat proces te begeleiden maken we gebruik van landschapsarchitecten. Die kijken wel door een bepaalde bril maar het zijn ook heel creatieve mensen die verschillende oplossingsrichtingen met elkaar kunnen combineren. Zo proberen we bouwstenen te creëren met een onafhankelijke derde partij om verschillende scenario's te maken en steeds verder te convergeren naar realistische alternatieven om besluiten over te nemen.”
“Voor alle berekeningen die erachter liggen maken we gebruik van een rekenmodel dat landelijk is ontwikkeld. Tegelijkertijd: als er iets is waar mensen niet blij van worden, dan worden allerlei feiten vaak alsnog ter discussie gesteld. Je ziet het met boeren die gaan protesteren bij het onafhankelijke en wetenschappelijke RIVM. Dat kan. Maar wij zijn er als regionaal team verantwoordelijk voor dat er zoveel mogelijk feiten tijdig zijn ingebouwd in het proces. Het is dus van groot belang dat de stakeholders vanaf het begin met dat proces meegroeien.”
Nicole Olland was tot 1 februari Procesregisseur Regionale Energiestrategie (RES) Arnhem Nijmegen. Zij is momenteel directeur bestuurder bij de Unie van Bosgroepen.